Kwemakumi emakore, izvo zvinokonzeresa uye mhedzisiro yekushanduka kwemamiriro ekunze yanga iri nyaya yekubatikana pamwe chete. Nekudaro, kuchine ngano zhinji nezve shanduko yemamiriro ekunze uye havasi vese vanonyatsonzwisisa huwandu hwekuita kwayo paNyika. Ichi chiitiko, pasina kupokana, chimwe chezvinetso zvakakomba zvezvakatipoteredza zvakatarisana nevanhu muzana ramakore rechi21. Muchinyorwa chino, tichaongorora zvakadzama kuti ndezvipi zvikonzero zvikuru uye mhedzisiro yekushanduka kwemamiriro ekunze uye maitiro ayo padanho repasi rose.
Chii chinonzi shanduko yemamiriro ekunze?
Zvinoenderana neUnited Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC), shanduko yemamiriro ekunze inoreva shanduko yemamiriro ekunze inokonzerwa zvakananga kana zvisina kunanga nezviitiko zvevanhu zvinoshandura kuumbwa kwemhepo yepasirese, zvichiwedzera kusiyanisa kwemamiriro ekunze kwazvinoita panyika.
Planet Earth yakasangana nekuchinja kwemamiriro ekunze munhoroondo yayo yese. Makore angangoita 10,000 XNUMX apfuura, mamiriro ekunze aitonhora zvakanyanya kupfuura nhasi uye nzvimbo zhinji yePasi yakafukidzwa nemazaya echando. Zvisinei, zvatiri kutarisana nazvo nhasi zvakasiyana zvikuru: kuchinja kwemamiriro ekunze kwemazuva ano kunowedzera kukurumidza uye kunotungamirirwa zvikuru nemabasa evanhu, kunyanya kubudisa gasi rinopisa.
Chinhu chikuru chekuchinja uku chiri mukuwedzera kwe greenhouse effect, inokonzerwa zvikuru nekushandiswa kwemafuta emafuta uye mamwe mabasa emumaindasitiri anoburitsa magasi akawanda akadai secarbon dioxide (CO2), methane (CH4) uye nitrogen oxides. Aya magasi, sezvaanoungana mumhepo, anoteya kupisa, zvichikonzera kuwedzera kwekushisa kwepasi rose.
Kuchinja kwemamiriro ekunze kunokanganisa chii?
Kuchinja kwemamiriro ekunze hakuite rusarura, kuchikanganisa maitiro akasiyana-siyana echisikigo uye akaitwa nevanhu panyika. Pazasi, isu tinoongorora iwo makuru akabatwa neichi chiitiko:
- Natural ecosystems: Kumwe kukanganisa kukuru kwekushanduka kwemamiriro ekunze kunokanganisa zvakananga kusiyana kwezvipenyu. Zvisikwa zvipenyu zvinovhiringwa nekukwira kwetembiricha, kuchinjwa kwemvura inonaya, uye mazaya echando ari kudzika. Zvipenyu zvakawanda hazvikwanisi kuenderana nekuchinja uku, izvo zvinokonzera kuparara kwavo uye kurasikirwa kwezvisikwa zvakasiyana-siyana. Uyezve, kupatsanurwa kwenzvimbo idambudziko rakakura rinotadzisa kufamba uye kuberekana kwemarudzi akasiyana-siyana.
- Sistimu dzevanhu: Zvekurima nderimwe remapazi ari panjodzi. Kusanaya kwemvura nekupisa kwakanyanya kunokanganisa goho rekurima, kunokonzera kushomeka kwemvura yekudiridzira uye kuwedzera kuwanda kwezvipembenene. Izvi zvakare zvine chekuita nekuwanikwa kwemvura yekunwa, zvichikonzera matambudziko ehutano nekupararira kwezvirwere.
- Urban systems: Kuchinja kwemamiriro ekunze kuri kukanganisa magadzirirwo emaguta, izvo zviri kuita kuti zvivakwa zvemumaguta zvigadziriswe kuti zvienderane nemamiriro ekunze matsva. Maguta ekumahombekombe, kunyanya, anotarisana nenjodzi yemafashamo nekuda kwekukwira kwemvura yegungwa.
- Masisitimu ehupfumi: Mapazi ehupfumi anoenderana nezviwanikwa (sesimba, hove kana kurima) ari kukanganiswa zvakanyanya. Kushomeka kwezviwanikwa uye kuchinjwa kwemaitiro ekugadzira zvinounza kurasikirwa kukuru kwehupfumi.
- Zvemagariro masisitimu: Migumisiro yemagariro ekuchinja kwemamiriro ekunze inooneka mukutama kwevanhu vakatamiswa nezviitiko zvepanyama. Makakatanwa pamusoro pezviwanikwa zvakakosha zvakaita semvura nechikafu anogona kuwedzera sezvo mamiriro ekunze ari kuwedzera.
Mhedzisiro yekuchinja kwemamiriro ekunze mu Africa
Africa ndeimwe yemakondinendi ari panjodzi yekushanduka kwemamiriro ekunze. Zvinonzi kondinendi iyi ichadzikira kunaya kwemvura mumatunhu mazhinji, kunze kwedzimwe nzvimbo dziri pakati nekumabvazuva uko mvura inogona kunaya.
Sezvo shanduko yemamiriro ekunze inoenderera mberi, nzvimbo huru dzeAfrica dzinofungidzirwa kuva gwenga kana kusanaya kwemvura zvishoma, zvichikanganisa kurima nekupfuya zvipfuyo. Inenge 5-8% yekondinendi inogona kuva ivhu rakaoma ne2080. Izvi zvinotungamirira kukushaya zvokudya zvakanyanya uye kushomeka kwemvura, izvo zvichakanganisa zvakananga mazana emamiriyoni evanhu.
Kukanganisa kwekuchinja kwemamiriro ekunze muAsia
Mhedzisiro yekushanduka kwemamiriro ekunze muAsia inosiyana zvakanyanya nedunhu. Kuwedzera kunyungudika kwemazaya echando muHimalayas kuri kukanganisa zvakanyanya kuyerera kwenzizi dzinopa nyika dzakaita seIndia, Bangladesh neChina. Zvinofungidzirwa kuti vanhu vanopfuura bhiriyoni imwe vanogona kusangana nekushomeka kwemvura panosvika gore ra1,000 nekuda kwezvikonzero izvi.
Kune rumwe rutivi, Southeast Asia, inotova mungozi yechamupupuri uye dutu remhepo, ichasangana nemamiriro ekunze akaoma zvikuru, zvichiwedzera njodzi yemafashamo munzvimbo dzakawanda dzine vanhu vakawanda, kunyanya murwizi rukuru deltas.
Migumisiro yekushanduka kwemamiriro ekunze muLatin America
Latin America zvakare iri pamberi pemhedzisiro yekushanduka kwemamiriro ekunze. Sezvo mazaya echando ari kudzoka, matsime emvura yakachena munharaunda yese ari kutyisidzirwa. Izvi zvine zvakakosha pakurima, kushandiswa kwevanhu uye kugadzirwa kwesimba remagetsi emvura.
Uyezve, kudududza kwesango reAmazon nekuda kwekusanaya kwemvura uye kutemwa kwemasango kunotyisidzira kushandura iyi nharaunda yakakura kuva savanna yakaoma. Izvi hazvingokanganise zvipenyu zvemuno chete, asi zvichave nemhedzisiro yepasi rose, sezvo Amazon ichiita seyakakosha kabhoni sink.
Mhedzisiro iyi, yakasanganiswa nekukwira kwemvura yegungwa, ichaisa nharaunda dzemahombekombe panjodzi, kunyanya muCaribbean, uko zvivakwa zvisina njodzi zvinogona kunge zvakazara.
Zvimwe migumisiro yepasi rose
Kuchinja kwemamiriro ekunze hakungogumiri kunzvimbo dzinopisa kana kuti nzvimbo dzinodziya zvikuru dzepasi. Kunyangwe matunhu muEurope neNorth America ari kuona shanduko yetembiricha uye kunaya kwemvura. Zviitiko zvakanyanyisa zvakadai semafungu ekupisa, madutu ane simba uye mvura inonaya zviri kuramba ichiwanda. Mwero wegungwa wakakwira zvakanyanya kubva muzana ramakore rechi19. uye nhanho iyi inoramba ichiwedzera, ichiisa maguta ari mumhenderekedzo yegungwa pasi rose.
Kufungidzira kwesainzi kunoratidza kuti panosvika 2100, mwero wegungwa unogona kukwira kusvika pamamita maviri kana mwero wekuburitswa kwegasi regreenhouse ukasaderedzwa. Izvi zvichakanganisa mamiriyoni evanhu vanogara munzvimbo dziri mumhenderekedzo yegungwa, kubva kumaguta makuru kusvika kuzvitsuwa zviduku.
Sezvatinofamba mune ramangwana, zviri kuve pachena kuti mhedzisiro yekushanduka kwemamiriro ekunze haingogumiri kune imwe nzvimbo, asi ine mhedzisiro yepasi rose.
Kuchinja kwemamiriro ekunze kunomiririra dambudziko repasi rose rinoda zviito zvakabatana uye mhinduro dzinokurumidza. Kubva pakusanaya kwemvura muAfrica kusvika kumafashamo muAsia, migumisiro yayo hairambiki. Kuita izvozvi hakuzongobatsira kudzikisira mibairo mizhinji yatsanangurwa pano, asi zvakare kufambisa shanduko kuenda kune imwe nyika yakagadzikana uye yakaenzana kuzvizvarwa zvinotevera.